Í fyrri grein minni um fiskveiðistjórnun, "fengur allra landsmanna". . .

 

. . . sem birtist í Morgunblaðinu í gær - og einnig má lesa í greinasafni hér á landsmenn.is - ræddi ég þann vanda sem stjórnmálamönnum er á höndum þegar þeir ákveða aðgang að auðlindinni sem við eigum öll saman. Ég nefndi líka nauðsyn þess að við skoðum stjórnunaraðferðir frá nýju sjónarhorni – óbundin af fyrri aðferðum sem ekki hafa reynst vel. Einnig þá sérstöðu sem fiskiðnaður, sem heild, hefur einn iðngreina: Að fá hráefni sitt fyrir það eitt að sækja það.

 

Mér er að sjálfsögðu ljóst að ég hef nokkuð einfaldað þessa mynd. Sjálfstætt fiskverkunar- eða frysti-hús þarf t.d. að greiða fyrir fisk uppúr skipi. Útgerð skipsins fékk hann hinsvegar fyrir lítið meira en kostnaðinn við að sækja hann – nema hún hafi keypt kvótann af einhverjum sem fékk hann að gjöf, kannski af því hann átti einhverntíma skip sem veiddi ókeypis fisk. Hinn raunverulegi eigandi aflans, hinn venjulegi Íslendingur, fær hinsvegar ekkert. Stundum er talað um óbeinan hagnað, t.d. störf í þjónustugreinum og fiskvinnslu, en þar er fólki ekki greidd hlutdeild í verðmæti þess sem verið er að framleiða, heldur laun fyrir vinnuframlag – og mest er það erfiðisvinna ef ég man rétt.

Stöldrum nú aðeins við og skoðum málið frá grunni með opnum huga fyrir nýjum leiðum. Skoðum heildarmyndina frá sjónarhóli okkar eigendanna, hvers einasta Íslendings sem byggir þetta land: Ef við öll, saman, eigum þessar birgðir af mat og hráefni sem fiskurinn í sjónum er, er þá ekki eðlilegt að hver sá sem tekur af birgðunum greiði raunverð fyrir? Eru það ekki eðlilegir viðskiptahættir? Er það virkilega réttlátt að birgðunum sé skipt á milli fárra útvaldra án þess að fyrir komi full greiðsla til eigendanna? Hér er um mikil verðmæti að ræða.

 

Í áratugi hafa stjórnmálamenn úr öllum flokkum haft tækifæri til að stjórna nýtingu auðlindarinnar af réttlæti og sanngirni. Öllum hefur þeim mistekist hrapalega og leiðir þeirra löngu fullreyndar. Með fyrirgreiðslupólitík, atkvæðaveiðum og hrossakaupum er nú svo komið að lítill hluti þjóðarinnar er uppnefndur sægreifar en við hin erum á leið að verða leiguliðar í eigin landi. 

Eina sanngjarna leiðin er að þeir sem vilja veiða fisk greiði fyrir það markaðsverð – beint til okkar eigendanna. Að settum einföldum reglum um sanngjarnan aðlögunartíma og nánari framkvæmd, verði kvóta útdeilt jafnt til allrar þjóðarinnar sem þannig fengi óskoraðan, staðfestan eignarétt og arð af honum. Auk hins augljósa réttlætis sem í þessu felst, verður þá líka eðlilegra að kostnaður við t.d. landhelgisgæslu, veiðieftirlit og hafrannsóknir sé greiddur af ríkissjóði – peningum allra landsmanna.

 

Einföld framkvæmd

Þegar fiskifræðingar hafa ákveðið leyfilegt aflamark hverrar tegundar, á næstu vertíð, er hverjum einstaklingi sent veiðileyfi sem nemur hans hlutdeild í því magni sem til ráðstöfunar er, á gefnu tímabili. Það er einfalt í okkar tölvuvædda þjóðfélagi. Leyfin skiptast jafnt milli allra Íslendinga, frá vöggu til grafar.

Leyfin og sala þeirra verða ekki skattstofn. Leiði hið nýja fyrirkomulag til tekjutaps ríkissjóðs miðað við núverandi stöðu má hugsanlega bæta það með sölu kvóta fyrir skiptingu. Slíkur kvóti yrði ófrávíkjanlega seldur hæstbjóðanda með formlegu útboði og aðeins að því marki sem þarf til að bæta nettótap ríkissjóðs. Hugsanlega eru þó aðrar leiðir til þess.

Hverjum einstaklingi – eða fjárhaldsmanni hans, t.d. þegar um börn er að ræða – er frjálst að ráðstafa sínum hlut að vild.

Einkarekin þjónustufyrirtæki sem hafa milligöngu um sölu og kaup veiðileyfa, líkt og fasteignasölur annast fasteignaviðskipti, munu spretta upp. Eigendur geta einnig selt beint eða gegnum banka sinn. Líklegt má telja að flestir selji leyfi sín hæstbjóðenda en aðrir valkostir eru líka fyrir hendi: Sumir vilja e.t.v. eingöngu selja þau í heimabyggð sinni eða æskubyggð til að viðhalda þar útgerð og atvinnu – jafnvel selja á hálfvirði, eða gefa. Einhverjir e.t.v. friða sinn fisk eða róa sjálfir. Ráðstöfunarréttur hvers eiganda er óskoraður.

– Flóknara er þetta nú ekki.

 

Þjóðarhagur

Undirrituðum er ljóst að hér er boðuð fiskveiðistjórnun sem við fyrstu sýn rýrir hlut þeirra sem einir hafa setið að auðlindinni. Einnig völd stjórnmálamanna beint og óbeint. 

Ýmsir munu jafnvel freistast til að nota slagorð eins og „rugl“, „vanþekking“ og „óframkvæmanlegt“ til að slá ryki í augu almennings.

 

Hinsvegar munu þeir útgerðarmenn sem eru tilbúnir að reka fyrirtæki sín vel, sjá það tækifæri sem í frelsinu felst og kosti þess að versla á sanngjarnan hátt eftir eigin þörfum. Framsýnir, heiðarlegir stjórnmálamenn munu sjá það réttlæti sem þessi aðferð færir þjóðinni og jafnframt fagna því að sitja ekki undir þrýstingi og ásökunum um að hygla „sínum mönnum“, eða auðgast sjálfir. Þeir sem vinna við sjávarútveg og fiskvinnslu geta með leyfum sínum haft áhrif á eigið starfsöryggi. 

Kjósendur munu gleðjast og styðja vel þá stjórnmálamenn sem hafa djörfung til að koma þessum breytingum á. 

 

Þetta verður fengur öllum landsmönnum; þeim sem það vilja, í beinhörðum peningum – en öllum í réttlæti og jafnrétti.

 

Baldur Ágústsson 

baldur@landsmenn.is.

 

 

Höfundur er fyrrv. forstjóri og frambjóðandi í forsetakosningum 2004.